Ambliyopi
Gözde herhangi bir yapılsal hastalık olmaksızın merkez görme yollarında meydana gelen duyusal görme azlığına ambliyopi (görme tembelliği) denir.
Anizometropik ambliyopi, şaşılık ambliyopisi, uyarı deprivasyon ambliyopisi olmak üzere başlıca 3 çeşit ambliyopi nedeni vardır.
Anizometropik Ambliyopi: Gözlük numarası daha büyük olan gözün görsel olarak yeteri kadar uyarılmaması sonucu ambliyopi (görme tembelliği) oluşur. İki göz arasında iki sıradan fazla görme kaybı farkı olması ambliyopi olarak değerlendirilir. Bu grup tembelliklerde görme kaybı gözün iç ve dış kısımlarında eşit olarak görülür. Aydınlık ve karanlık arasındaki farklılığı tanımlayan kontras duyarlılık eğrisi sadece yüksek uzaysal frekanslarda kayıp gösterir. Miyoplarda 3.0 derecenin altında daha az sıklıkta ambliyopi gelişirken, hipermetroplarda 1.0 – 2.0 derecelik gözler arasında gözlük farkı ambliyopiye neden olabilir.
Şaşılık Ambliyopisi : Şaşılığı olan çocuklarda fiksasyon tek gözde oluyorsa ve diğer gözde kayma mevcutsa kayan gözde ambliyopi gelişir. Fiksasyon iki göz arasında alterne ettiği zaman şaşılık ambliyopisi gelişmez. Içeri kayması olanlarda dışarı kayması olan hastalara göre daha fazla ambliyopi görülür. Şaşılık ambliyopisi doğumdan yedi yaşına kadar ortaya çıkabilir. Kapama tedavisiyle başarılı şekilde düzeltilen şaşılık ambliyopisi tedavi bırakıldıktan sonra 9-10 yaşına kadar tekrarlayabilir. Düzenli kapamayla fiksasyon tercihi olmayan çocuklarda 9-10 yaşına kadar fiksasyon tercihi ortaya çıkar. Kapama sonlandırıldıktan sonra tekrarlayan tembelliğin olduğu gözde orta yaş ve erişkinlerde tek gözün kaybedilmesi durumunda ambliyopik gözde görme de artış olduğu gösterilmiştir. Bu durum tembelliğin orta ve ileri yaş grubunda da tedavi edilebileceğini göstermektedir.
Uyarı Deprivasyon Ambliyopisi : Konjenital veya erken başlangıçlı kornea bulanıklığı, katarakt, kapak kitleleri, göz içerisindeki görme aksını kapatan patalojiler, görmeyi belirgin şekilde azaltarak Deprivasyon Ambliyopisine neden olur. Kontras duyarlılığı ve görme keskinliğinin bütün tipleri eşit olarak etkilenmiştir.
Tanı ve Yardımcı Testler
Şaşılığı olan, bir gözüyle fiksasyonu tercih eden her çocukta ambliyopiden şüphelenilmelidir. Iki göz arasındaki hipermetrop kırma kusur farkının 2.0 dereceden, miyop kırma kusur farkının 4.0 dereceden, astigmatizma farkının 1.25 dereceden fazla olduğu olgularda azalmış görme keskinliği saptanırsa ambliyopi düşünülmelidir. Organik bir görme kaybının göstergesi olan Afferent Pupil defektleri derin ambliyopilerde görülebilir. Ambliyopik hastalar hedefi görecek kadar görmeye sahiplerse renkli görmeleri normaldir. Uyumlarında bir problem yoktur. Bir gözü kapatılan çocuk direnç gösteriyorsa kapatılmayan gözde tembellik olduğu düşünülmelidir. Gözler alternan gösteriyorsa yani kapatılmayan her göz odaklıyorsa tembellik olmadığını gösterir. Alternan göstermeyen gözde kısa süreli odaklanmadan sonra derin tembelliği olan göz tekrar kayar. Okuma yazma bilen çocuklar snellen eşeli gibi üzerinde harfler olan eşeller kullanılarak değerlendirilir. Herhangi bir ambliyopi tipini kalabalıklaştırma fenomeni ile değerlendirebiliriz. Kalabalıklaştırma fenomeninde çocuklar eşeldeki tek tek harfleri aynı anda birden fazla harflere göre daha iyi okuyabilir. Ciddi ambliyopide görüntünün fovea yerine fovea dışı bir retinal bölgede fiksasyon yapması anlamına gelen ekzantirik fiksasyon görülebilir.
Kritik Dönemler
Tek gözün kapatılması en fazla 4. 6. haftalarda ambliyopiye neden olur. Bu zaman zarfında 3 gün süre ile tek gözün kapatılması sonucu beyindeki hücrelerin çoğunun açık bırakılan göz tarafından kullanıldığı gösterilmiştir. Bu duyarlılık 3-9 aya kadar azalarak devam eder.
Tedavi
Ambliyopi tedavisinde kırılma kusurlarının düzeltilmesi en önemli aşamadır. Şaşılık gibi faktörler gözlük veya cerrahiyle düzeltilmelidir. Kapama, penalizasyon, pleoptik ve CAM tedavisi ambliyopinin başlıca tedavi yöntemleridir.
Kapama Tedavisi : Ambliyopinin aktif tedavisinin esası fovea dışı fiksasyon olan hastalar dahil olmak üzere, daha iyi gören gözün kapatılması esasına dayanır. Kapama tedavisi bir kaç şekilde yapılır. Iyi gören gözün gün boyu kapatılması etkili bir yöntem olmakla birlikte çocuklarda kapatılan sağlıklı gözde ambliyopinin gelişebileceği yönünde uyanık olunmalıdır. Diğer bir yöntem iyi gören gözün 5 – 6 saat kapatılması ve ambliyopi düzeldikten sonra 9 yaşına kadar 1 – 2 saat kapamaya devam edilmesi şeklindeki tedavidir. Başka bir yöntemde sağlam gözün 2 – 7 gün ambliyopik gözün 1 gün süresince değişmeli olarak kapatılmasıdır. Kapama tedavisi yapılan çocuklarda kontrol aralığı yıl başına bir hafta olucak şekilde planlanmalıdır. Kapamak için kullanılan malzeme allerjik olmayan ürünlerden seçilmeli. Ciddi ambliyopisi olan çocuklar kapama tedavisine direnç gösterirler. Çocuklarla oyun oynanarak ilgilerini çeken aktivitelerine müsaade edilerek, modern bilişim araç gereçlerini kullanarak ebeveynler bu sorunla başa çıkabilirler. Kapama tedavisi yapılan kayması olan çocuklarda diğer gözün kayabileceği bunun tedavinin başarı göstergesi olduğu ailelere anlatılmalıdır. Tam gün veya günde 5 saat kapatma tedavisi en az 6 ay boyunca uyumlu devam edilmesine rağmen hastanın yakın ve uzak görme keskinliğinde herhangi bir gelişme kaydedilmiyorsa tedaviye son verilir. Ayrıca iki gözün eşit veya tam görmesi tedavinin amacıdır.
Penalizasyon Tedavisi: Sağlam gözün uzak görmesinin düzeltilerek göz bebeğini büyüten ve uyumu azaltan damla uygulaması ambliyopik gözün yakın görmesini çalıştırarak gözde görmeyi arttırma prensibine dayanır.
Pleoptik Tedavi: Pleoptofor denilen güçlü modifiye edilmiş direkt oftalmoskop ile kenar retinanın parlak bir ışık ile uyarılması ve sonrasında merkez retinanın (foveanın) uyarılması prensibine dayanır.
CAM Tedavisi: İki göz arasında numara farkından kaynaklanan anizometropik ambliyopilerde daha etkili olmakla birlikte şaşılık ambliyopilerinde de oldukça etkilidir. CAM stimülatör tedavisinde hasta, aletin yüksek kontras daki yedi adet siyah çizgiden oluşan disklerine sırayla bakar. Bu diskler dakikada bir tur yapıcak şekilde düzenlenmiştir. Başlangıçta haftada 7 dakika sağ, 7 dakika sola dönecek şekilde tedavi uygulanıldığında başarılı olduğu gösterilmiştir. Siyah çizgilerin sayısının arttığı ve kalınlığın azaldığı farklı diskler tedavinin seyirine bağlı olarak kullanılır. Bu tedaviyle kısa sürede görmede elde edilen artış tedavinin bırakılmasıyla azalabilir. Uzun süreli ve kısa peryodlu kapatma tedavisine devam edilmelidir.